އުރަމަތި ދުޅަވެ ދޮސްގަތުން(Mastitis) ނުވަތަ އުރަމަތި ދުޅަވުމަކީ އުރަމައްޗާއި، އޭގެ ވަށައިގެންވާ ޓިޝޫ ތަކުގައި އިންފްލެމޭޝަން އުފެދި، ދުޅަވުމެވެ. ތުއްތު ދަރިފުޅަށް ކިރުދޭން ފެށުމާއި އެކު އުރަމަތި ދުޅަވެ ދޮސްގަތުމަކީ އަލަތު މައިންނަށް ވަރަށް ގިނައިން ދިމާވާ ކަމެކެވެ. ފަރުވާ ކުރުމުގައި ދިމާވާ މައްސަލައެއްގެ ސަބަބުން ވަރަށް ގިނަ ޒުވާން އަންހެނުންގެ އުރަމަތި ޢައިބުވެ، އަދި ކުޑަކުއްޖާއަށް އުރަމަތިން ކިރުނުދެވޭ ހިސާބަށް ވެސް ބައެއް ފަހަރު ކަންތައް ދެއެވެ. ނަމަވެސް މިމައްސަލަ ދެނެގަނެ ދޭންޖެހޭ ފަރުވާ ލަސްނުކޮށް ލިބިގަނެވެއްޖެނަމަ މިއީ ޙައްލުކުރެވިދާނެ މައްސަލަ އެކެވެ.

އާންމު ގޮތެއްގައި އުރަމަތި ދުޅަވުން ނިސްބަތް ކުރެވެނީ ދެވައްތަރަކަށެވެ. އެއީ ވިހެއުމަށްފަހު ގާތުންދޭ މައިންނަށް ދިމާވާ އުރަމަތި ދުޅަވުމާއި، އާއި އެފަދަ ނޫންމީހުންނަށް ދިމާވާ އުރަމަތި ދުޅަވުމެވެ. އެންމެ އާންމުކޮށް އުރަމަތި ދުޅަވެ، ދޮސްގަތުން ކުރިމަތިވަނީ ވިހެއުމަށްފަހު ގާތުންދޭ މައިންނަށެވެ. އުރަމަތި ދުޅަވެ ދޮސްގަތުމުން، އުރަމަތީގައި ރިހުމާއި، ބީހިލުމުން ރިއްސުމާއި، އުރަމަތި ރަތްވުމާއި، ހޫނުވުމަކީ ވެދާނެ ގޮތެކެވެ. ބައެއް ފަހަރު ހުންއައިސް، ހީކެރުވުމަކީ ވެދާނެ ގޮތެކެވެ.

ވިހެއުމަށްފަހު ގާތުންދޭ މައިންނަށް އާންމުކޮށް އުރަމަތި ދުޅަވެ ދޮސްގަތުން ކުރިމަތިވަނީ ވިހާތާ 12-3 ހަފްތާއާއި ދެމެދުގައި އޮންނަ މުއްދަތުގެ ތެރޭގައެވެ. މިގޮތަށް އާންމުކޮށް ދުޅަވަނީ ކޮންމެވެސް އެއް ފަރާތެއްގެ އުރަމަތިކަން ފާހަގަ ކުރެވެއެވެ. ނަމަވެސް އެއަށްފަހު ގާތުންކިރުދެމުންދާއިރު ކޮންމެ ހިނދެއް ގައި ވެސް އުރަމަތި ދުޅަވެ، ދޮސްގަތުމަކީ ވެދާނެ ގޮތެކެވެ. އުރަމަތި ދުޅަވެ ދޮސްގަތުމުގެ ސަބަބުން ބައެއް މައިންނަށް ކުދިންނަށް މާއަވަހަށް ކާންދޭން ފަށަންޖެހެއެވެ. ނަމަވެސް އެންމެ ރަނގަޅު ގޮތަކީ އުރަމަތި ދުޅަވެ ދޮސްގަތުމަށް އެންޓިބަޔޮޓިކް ބޭނުން ކުރަމުން ދިޔަސް، ތުއްތު ދަރިފުޅަށް ހުއްޓާނުލައި، ގާތުންދެމުން ގެންދިއުމެވެ.

އުރަމަތި ދުޅަވެ ދޮސްގަތުމަށް މެދުވެރިވާ ސަބަބުތައް

އުރަމަތި ދުޅަވެ ދޮސްގަތުމަކީ އުރަމަތީގެ ޓިޝޫތަކުގެ ތެރޭގައި ޖަރާސީމް އަށަގަނެ ވަކި އޭރިޔާއެއްގައި ދޮހުގެ ޖީބެއް ނުވަތަ ކޮތަޅެއް އުފެދުމެވެ. ބައެއް ފަހަރު ފާހަގަކުރެވޭ މިފަދަ އޭރިޔާއެއް ނެތި މުޅި އުރަމަތި ދުޅަވެ، ރަތްވެ އަދި ހޫނުމިން މައްޗަށް ދާގޮތް ވެސް ވެއެވެ. އުރަމަތި ދުޅަވެ ދޮސްގަތުމަކީ ކިރުދޭ މައިންނަށް ގިނައިން ދިމާވާ ކަމަކަށް ވިޔަސް އެނޫން އަންހެނުންގެ އުރަމައްޗަށް ވެސް މިމައްސަލަ ދިމާވެއެވެ. ދިރާސާތަކުން ހާމަވާގޮތުގައި ގާތުންކިރުދޭ މައިންގެ ތެރެއިން ކޮންމެ 3 މީހުންގެ ތެރެއިން 1 އަކަށް އުރަމަތި ދުޅަވުމުގެ މައްސަލަ ދިމާވެއެވެ. އެންމެ ގިނައިން ދިމާވަނީ ވިހެއުމަށްފަހު 3 ނުވަތަ 4 ހަފްތާގެ ތެރޭގައެވެ.

އާންމުގޮތެއްގައި ފާހަގަ ކުރެވިފައިވާ ގޮތުން ވިހެއުމަށްފަހު އަންނަ ފުރަތަމަ 2 މަސް ދުވަހުގެ ތެރޭގައި އުރަމަތި ދުޅަވެ ދޮސްގަތުން އިތުރެވެ. ދޮސްގަތުމަށް މެދުވެރިވާ ސަބަބުތަކުގެ ތެރޭގައި:-

(ހ) ތުއްތު ދަރިފުޅުގެ އަނގައިގެ ތެރޭގައިވާ ޖަރާސީމު މައިމީހާގެ ވައްގަނޑުގެ ތެރެއިން ލާފައި އުރަމަތީގެ ޓިޝޫތަކުގެ ތެރެއަށް ވަނުމުން އެތާގައި ޖަރާސީމު އަށަގަނެ އުރަމަތި ދުޅަވެ ދޮސްގަތުން ހިމެނެއެވެ. މިގޮތުން ވަށްގަނޑުގެ ތެރެއިން މައިމީހާގެ ހަށިގަނޑަށް ޖަރާސީމު ވަންނަނީ ވަށްގަނޑުގައި އެޅިފައިވާ ކޫރުމެއްގެ ތެރެއިން، ނޫނީ ވަށްގަނޑަށް ހުޅުވިފައިވާ ކިރުހޮޅިތަކުގެ ހޮއިތަކުގެ ތެރެއިންނެވެ.

(ށ) ވިހެއުމަށްފަހު ގާތުން ކިރުދޭން ނުފެށި ގިނައިރުވެ، މަންމަގެ އުރަމަތި ކިރުއެރި ފުރުމުގެ ސަބަބުން ކިރު ހޮޅިތަކުގެ ތެރޭގައި ގަނޑު ކިރުކޮޅުތައް އުފެދި، އެކިރު ހޮޅިތައް ބަންދުވުމުން، އުރަމައްޗަށް ވާންވެ ހުން އައިސް ދުޅަވުމުގެ ސަބަބުން ވެސް މިމައްސަލަ ދިމާވެއެވެ. ކުއްޖާއަށް ގާތުން ކިރުދިނުން ހުއްޓާލާ ދުވަސްވަރު ވެސް މިމައްސަލަ ދިމާވެއެވެ.

(ނ) އުމުރުން ދޮށީ އަންހެނުންނަށް ވެސް އުރަމަތި ދުޅަވުން ދިމާވެއެވެ. އޭގެ ސަބަބެއް ކަމުގައިވަނީ އިއްދައިން ކެނޑުން ޖެހުމާއެކު ހަށިގަނޑުގައި ދައުރުކުރާ ހޯމޯން ތަކުގެ މިންވަރު ބަދަލުވެ، އުރަމަތީގެ ކިރުއުފައްދާ ގްލޭންޑް ތަކުގެ ތެރޭގައި ގަނޑު ކިރުކޮޅުތައް އުފެދި އެހޮޅިތައް ބަންދުވެ އޭގެ ތެރޭގައި ޖަރާސީމް އަށަގަންނަގޮތް ވުމެވެ.

އުރަމަތި ދުޅަވެ ދޮސްގަތުމަށް މަގުފަހިކުރާ ކަންތައްތައް

އުރަމަތި ދުޅަވެ ދޮސްގަތުމަށް މަގުފަހިކުރާ ކަންތައްތަކުގެ ތެރޭގައި:-

• ވިހެއުމަށްފަހު ފުރަތަމަ ދެތިން ހަފްތާގެ ތެރޭގައި ގާތުންދިނުން
• އުރަމަތި ފާރުވުން، ނޫނީ އުރަމަތީގެ ފާރުވެގެން ގޮސް ކޫރުން އެޅުން ނޫނީ ކަނޑައިގެން ގޮސްފައި ހުރުން
• ގާތުންދިނުމަށް އަބަދު އެއްގޮތަކަށް ބޭއްވުމުގެ ސަބަބުން އުރަމަތިން ކިރު ރަނގަޅަށް ހުސްނުކުރެވުން
• މާގަޔަށް ބާރުކޮށް ހުންނަ ކިރުހިއްޕި އެޅުން، ނޫނީ އުރަމައްޗަށް ބާރުވާ ފަދަ ކަމެއްގެ ސަބަބުން ކިރު ދައުރުވުމަށް ހުރަސްއެޅުން
• މާބޮޑަށް ވަރުބަލިވުން ނޫނީ ފިކުރުބޮޑުވުން
• ކުރިން ވިހެއުމަށްފަހު އުރަމަތި ދުޅަވެ ދޮސްގަތުން ކުރިމަތިވެފައިވުން
• ރަނގަޅުކާނާ ނުލިބުން ނޫނީ ނުކެއުން: މިސާލަކަށް ލޭމަދުވުން ފަދަ ކަންކަމުގެ ސަބަބުން ދިފާޢީ ބާރު ދަށްވެ، ތަފާތު އިންފެކްޝަންތަކަށް މީހާ ހުށަހެޅިގެންދެއެވެ.

އުރަމަތި ދުޅަވެ ދޮސްގަތުމުގެ އަލާމާތްތައް

އުރަމަތި ދުޅަވެ ދޮސްގަތުމުގެ އަލާމާތްތައް ކުއްލިއަކަށް ފެނިދާނެއެވެ. އާންމުކޮށް ފެނިދާނެ އަލާމާތްތަކުގެ ތެރޭގައި:-

• އުރަމަތީގައި ރިއްސުން
• އުރަމަތީގައި ބީހިލުމުން ރިއްސުން
• އުރަމަތީގައި ހޫނުކަމެއްހުރުން
• ނުތަވަނަސްވުން (ބަލިހެން އިހުސާސްކުރެވުން)
• އުރަމަތި ދަތްވެ ދުޅަވުން (އުރަމަތީގެ ހަމުގައި ރަތްކަމެއް ހުރުން)
• ގާތުންދޭއިރު އުރަމައްޗަށް ތަދުވެ، ދިލަނެގުން
• ހުންއައުން
• ހީކެރުވުން
• ގައިގައި ރިހުން
• ކިހިލިފަތް ދޮށުގައި ގޮށްލުން (ބައެއް ފަހަރު)
• ހިތުގެ ވިންދު އަވަސްވުން (ބައެއް ފަހަރު)

އުރަމަތި ދުޅަވުމަށް އެކަށީގެންވާ ފަރުވާ ރަގަޅުވަގުތުގައި ނުދެވިއްޖެނަމަ އުރަމަތީގައި މުލިހި އުފެދި، ފަޅައިގެން ގޮސް ދޮސް އައުމަކީ ވެދާނެ ގޮތެކެވެ. މިހާލަތުގައި ފަޅާލައިގެން ރަނގަޅަށް އެތެރޭގައި ހުރި ދޮސްތައް ސާފުކުރަންޖެހޭނެ އެވެ.

ޑޮކްޓަރަކާ މަޝްވަރާކުރުން

އުރަމަތި ދުޅަވެ ދޮސްގަތުން – ޑރ ޢަބުދުﷲ ޢުބައިދު – ހަވީރު ނޫސް- ދިވެހިރާއްޖެ
http://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/mastitis/basics/definition/con-20026633
http://www.webmd.com/parenting/baby/tc/mastitis-while-breast-feeding-topic-overview